Zeeland is driestromenland qua kerksluitingen
zie ook: kerktoren blijft silhouet Zeeland bepalen
door Wim Staat
NIEUW- EN SINT JOOSLAND – Het aantal voor de christelijke eredienst in gebruik zijnde kerkgebouwen in Zeeland nam tussen 1 januari 2001 en 1 juli 2019 met 16,2 procent af van 335 naar 281*. Dat komt dus grofweg neer op één op de zes kerken. De daling komt voor het overgrote deel voor rekening van de PKN en de RKK. Bijna 40 procent van de afgestoten bedehuizen kreeg de bestemming wonen. Het aantal PKN-kerken daalde met 28,6 procent, terwijl dat van de RKK bijna halveerde.
| Totalen Zeeland | 1-1-2001 | 1-7-2019 |
| Tholen/Sint Philipsland | 31 | 34 |
| Schouwen-Duiveland | 37 | 36 |
| Zuid-Beveland | 81 | 70 |
| Noord-Beveland | 10 | 07 |
| Walcheren | 85 | 75 |
| Sluis | 35 | 22 |
| Terneuzen | 39 | 24 |
| Hulst | 17 | 13 |
| Zeeland | 335 | 282 |
Kerk Vrouwestraat Vlissingen
In Zeeland is sprake van een driedeling. De ontwikkelingen lopen sterk uiteen. In het noorden (gemeenten Tholen en Schouwen-Duiveland) nam het aantal kerken per saldo toe. In het midden (Bevelanden en Walcheren) was sprake van een afname met 14,2 procent. In Zeeuws-Vlaanderen nam het aantal bedehuizen af met 33 procent.
In totaal werden in de periode 2001-1 juli 2019 in Zeeland 63 kerken aan de eredienst onttrokken. Daarvan werden er acht vervangen door nieuwbouw. De oplettende rekenaar zal zich afvragen waarom dat aantal niet correspondeert met het saldo van 54 van de aftreksom 334 min 280. Dat heeft te maken met de bouw van kerken die geen ander gebouw vervingen. Ook toevallige factoren zijn van invloed. Zo nam de Volle Evangeliegemeente Filadelfia een ander gebouw in gebruik terwijl ook het bestaande in de Vrouwestraat in Vlissingen werd aangehouden.
Toekomst
Het aantal kerken nam in de periode 2001-2010 af met gemiddeld twee per jaar en daarna met 3 tot 4. Dat is beïnvloed door de sterke gebouwenkrimp bij de Protestantse Gemeente Middelburg en de rooms-katholieke parochie Elisabeth in de Kanaalzone van Zeeuws-Vlaanderen. Het valt te voorzien dat het aantal kerken van de PKN tot 2030 onder de honderd zal zakken en dat van de RKK tot maximaal 15. Het tempo zal zeker lager zijn dan in het tijdvak 2011- 1 juli 2019.
Hieronder cijfers van de grootste kerkgenootschappen. Ten overvloede: de cijfers betreffen kerkgebouwen en geen gemeenten.
| PKN | ||
| Tholen/S | 13 | 10 |
| SCh-D | 22 | 21 |
| ZB | 43 | 29 |
| NB | 07 | 05 |
| Wal | 42 | 29 |
| Sluis | 16 | 11 |
| Terneuzen | 11 | 08 |
| Hulst | 02 | 02 |
| Zeeland | 156 | 115 |
| RKK | ||
| Tholen/S | 02 | 02 |
| SCh-D | 02 | 02 |
| ZB | 08 | 06 |
| Wal | 06 | 05 |
| Sluis | 10 | 05 |
| Terneuzen | 10 | 03 |
| Hulst | 15 | 11 |
| Zeeland | 43 | 24 |
| HHK | ||
| Tholen/S | 0 | 3 |
| SCh-D | 0 | 1 |
| ZB | 0 | 1 |
| Wal | 0 | 1 |
| Zeeland | 6 | |
| Tholen/S | 0 | 3 |
| SCh-D | 0 | 1 |
| ZB | 0 | 1 |
| Wal | 0 | 1 |
| Zeeland | 0 | 6 |
| GG | ||
| Tholen/S | 03 | 03 |
| SCh-D | 03 | 03 |
| ZB | 15 | 14 |
| Wal | 07 | 07 |
| Sluis | 01 | 01 |
| Terneuzen | 02 | 01 |
| Zeeland | 31 | 29 |
| GGiN** | ||
| Tholen/S | 03 | 03 |
| SCh-D | 03 | 02 |
| ZB | 02 | 02 |
| Wal | 03 | 02 |
| Sluis | 01 | 01 |
| Terneuzen | 02 | 01 |
| Zeeland | 14 | 11 |
| OGG/Vog | ||
| Tholen/S | 03 | 03 |
| SCh-D | 02 | 02 |
| ZB | 02 | 02 |
| Sluis | 01 | 01 |
| Terneuzen | 01 | 01 |
| Zeeland | 09 | 09 |
| CGK | ||
| Tholen/S | 02 | 02 |
| 03 | 03 | |
| 02 | 02 | |
| 02 | 01 | |
| 01 | 01 | |
| Zeeland | 10 | 09 |
| GKV | ||
| SCh-D | 01 | 01 |
| ZB | 01 | 01 |
| Wal | 03 | 03 |
| Terneuzen | 04 | 04 |
| 09 | 09 |
**Cijfers mede beïnvloed door hereniging gemeente Middelburg
Nieuwbouw
In de onderzochte periode zijn vijf nieuwe kerken gebouwd. Dat was het gevolg van kerkscheuringen. In 2019 wordt er gebouwd aan twee nieuwe kerken. De ene is bestemd voor de HHK in Tholen die tot nu toe was aangewezen op de aula van een school en de tweede voor de Vrije Gereformeerde Gemeente in Kruiningen die diensten houdt in het plaatselijke dorpshuis.
| Nieuwe kerken (geen vervanging) | ||
| Scherpenisse | VHG | 2003 |
| Sint Annaland | HHK | 2007 |
| Sint Philipsland | OGGiNbv | 2007 |
| Middelburg | LdH | 2007 |
| Arnemuiden | HHK |
Tholen/Sint Philipsland
Nieuwe kerk in Sint Annaland
Het aantal kerken nam hier, tegen de landelijke trend in, toe van 31 tot 34. Dat kwam doordat de HHK in Sint Annaland een eigen kerk bouwde en door twee kerkscheuringen. In Scherpenisse nam de Vrije Hervormde Gemeente in 2002 een verbouwd voormalig bankgebouw als kerk in gebruik na sinds 1996 diensten te hebben belegd in het dorpshuis. De in 2007 door een scheuring ontstane Oud Gereformeerde Gemeente in Nederland kreeg een eigen onderkomen in het voormalige gemeentehuis.
Het aantal PKN-gemeenten nam af doordat twee gemeenten niet meegingen bij de fusie van 2004 en zich aansloten bij de HHK. De PKN-gemeente van Sint Annaland scheurde, zoals hierboven aangegeven.
| PKN | HHK | RKK | GG | GGin | OGG | Cgk | GK | Overige | 01 | 19 | |
| Tholen-st | 3 | 1 | 1 | 1 | 1Ev | 8 | 8 | ||||
| Tholen-st | 1NPB | ||||||||||
| Poortvliet | 1/0→ | +1 | 1 | 3 | 3 | ||||||
| Sint Maar | 2/1→ | +1 | 1 | 1 | 4 | 4 | |||||
| Scherpe | 1 | 1 | 0/11VHG | 2 | 3 | ||||||
| Stavenisse | 1 | 1 | 2 | 2 | |||||||
| Sint Annal | 1 | +1 | 1 | 1 | 3 | 4 | |||||
| Oud Vos | 2 | 1 | 1 | 1 | 5 | 5 | |||||
| Sph | 1 | 1 | 1 | 0/1VOG | 3 | 4 | |||||
| AJ | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Subtotaal | 13/11 | 0/3 | 2 | 5 | 3 | 3 | 2 | 2/4 | 31 | 34 |
Schouwen- Duiveland
Deze regio vormt een toonbeeld van stabiliteit. In Nieuwerkerk is de in 2004 aan de eredienst onttrokken gereformeerde kerk in 2005 overgenomen door de HHK. Verder hield de Gereformeerde Gemeente in Nederland in Zierikzee in 2015 op te bestaan. Het Leger des Heils staakte de diensten in dezelfde stad. Zodoende nam het aantal dienstdoende kerken af met één.
| Sch.-D. | PKN | HHK | RKK | GG | GGin | OGG | CG | GK | Over | 01 | 10 |
| Brouwers | 2 | 1 | 3 | 3 | |||||||
| Bruinisse | 2 | 1 | 3 | 3 | |||||||
| Burgh | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Dreischor | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Haamstede | 2 | 1tk | 1 | 1 | 5 | 5 | |||||
| Kerkwerve | 1 | 1 | 2 | 2 | |||||||
| Nieuwerke | 2/1→ | +1 | 1 | 1 | 4 | 4 | |||||
| Oosterland | 1 | 1 | 1 | 3 | 3 | ||||||
| Ouwerkerk | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Renesse | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Scharendij | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Seroosker | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Sirjansland | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Zonnemair | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Zierikz ee | 3 | 1 | 1/0 | 1 | 1 | 1Jeh | 8 | 7 | |||
| 22/21 | 0/1 | 2 | 3 | 2/1 | 1 | 3 | 1 | 1/0leger | 37 | 36 |
Noord-Beveland
Hier liep het aantal bedehuizen van de PKN terug door het sluiten van de Gereformeerde Kerk van Colijnsplaat in 2003 en de Protestantse Kerk van Geersdijk in 2013. Laatstgenoemd dorp raakte toen geheel kerkloos omdat de Nieuw Leven Gemeente in 2007 vertrok naar een gebouw in Middelburg.
| Noord Beveland | PKN | Overig | |||
| CoIijnsplaat | 2/1 | 2 | 1 | ||
| Geersdijk | 1/0 | -1Ev | 2 | 0 | |
| Kats | 1 | 1 | 1 | ||
| Kamperla | 1 | 1 | 1 | 1 | |
| Kortgene | 1 | 1 | 2 | 2 | |
| Wissenker | 1 | 1 | 1 | ||
| 7/5 | 2 | 1/0 | 10 | 7 |
Zuid-Beveland
De Gereformeerde Kerk van Kapelle ging over naar een Koptische parochie
Het verlies van de PKN is in deze regio voor een groot deel toe te schrijven aan het proces waarbij het aantal kerken in veel dorpen van twee naar één wordt teruggebracht omdat men daar makkelijk mee toekan. Het is een uitvloeisel van de in 2004 tot stand gekomen fusie tussen de Hervormde, Gereformeerde en Lutherse kerk. In Zeeland speelt de laatste een marginale rol en gaat het dus vooral om het sluiten van kerken die voorheen Gereformeerd of Hervormd waren. In september wordt de laatste dienst gehouden in de Protestantse Kerk van Hansweert. Dat is nog niet in de cijfers verdisconteerd.
Een opvallende wisseling deed zich voor in Kapelle. Daar werd de Gereformeerde Kerk overgenomen door de nieuw gevormde parochie van de (Egyptische) Koptische kerk.
| Zuid-Bev | PKN | HHK | RKK | GG | GGin | OGG | Cgk | GK | Over | 01 | 19 |
| Baarland | 2/1 | 2 | 1 | ||||||||
| Bath | 1veg | 1 | 1 | ||||||||
| Biez | 1 | 1 | 2 | 2 | |||||||
| Borssele | 2/1 | 1 | 3 | 2 | |||||||
| Driewegen | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Ellewouts | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Goes | 4/3 | 1 | 1 | 1 | 1VO | 1 | 1 | ||||
| Goes ov | 1veg | 1LdH | 1JH | 1wes | 1doo | 15 | 14 | ||||
| ‘s Gravenp | 2/1 | 1 | 1 | 4 | 3 | ||||||
| Hansw | 1 | 1 | 2 | 2 | |||||||
| ‘s Heer Abt | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| ‘s Heer Ar | 1 | 1ver | 1 | 1 | |||||||
| ‘s Heerenh | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| ‘s Heer Hen | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Heinkens | 2/1 | 1 | 3 | 2 | |||||||
| Hoedekens | 1 | 1 | 2 | 2 | |||||||
| Kapelle | 2/1→ | 1 | ←+1Kopt | 3 | 3 | ||||||
| Kattendijke | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Kloetinge | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Krabbendij | 2 | 1 | 3 | 3 | |||||||
| Kruiningen | 2/1→ | +1 | 1 | 1 | 4 | 4 | |||||
| Kwadenda | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Lewedorp | 1 | 1 | 2 | 2 | |||||||
| Nieuwdorp | 2/1 | 1 | 3 | 2 | |||||||
| Nisse | 1 | 1 | 2 | 2 | |||||||
| Ovezand | 1/0 | 1 | 2 | 1 | |||||||
| Rilland | 1 | 1/0 | 1 | 3 | 2 | ||||||
| Schore | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Waarde | 1 | 1 | 2 | 2 | |||||||
| Wemeld | 1 | 1/0 | 1VEG | 3 | 2 | ||||||
| Wilhelmin | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Wolphaart | 2/1 | 1 | 3 | 2 | |||||||
| Yerseke | 3 | 1/0 | 1 | 1veg | 6 | 5 | |||||
| ZB | 42/33 | 0/1 | 8/6 | 15/14 | 2 | 2 | 81 | 70 |
Walcheren
Net als op Zuid-Beveland liep het aantal PKN-kerken onder meer terug doordat in diverse dorpen één van de twee bedehuizen werd afgestoten. Daarnaast is de hierboven al genoemde krimp in Middelburg van invloed en het afstoten van twee kerken in Vlissingen. Voor het overige bleef het aantal kerken op Walcheren stabiel.
| Walcheren | PKN | HHK | RKK | GG | GGin | OGG | Cgk | GKv | Over | 01 | 19 |
| Aagtekerke | 1 | 1 | 2 | 2 | |||||||
| Arnemuide | 2 | +1 | 1 | 3 | 4 | ||||||
| Biggekerke | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Dishoek | 1tk | 1 | 1 | ||||||||
| Domburg | 1 | 1 | 2 | 2 | |||||||
| Gapinge | 2/1 | 2 | 1 | ||||||||
| Grijpskerke | 2 | 2 | 2 | ||||||||
| Kleverskerk | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Koudekerke | 2/1 | 2 | 1 | ||||||||
| Meliskerke | 2/1 | 1 | 3 | 2 | |||||||
| Middelburg | 9/4 | 1 | 2 | 2/1 | 1 | 1 | 0/1okk | ||||
| Mb overig | 0/1Ldh | 1Bap | 1Jeh | 1mol | 2ev | 21 | 17 | ||||
| Nieuw- en | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Oostkapelle | 2 | 1 | 3 | 3 | |||||||
| Oost-Sou | 2/1 | 1verga | 4 | 4 | |||||||
| Overig | 1mol | +1eva | |||||||||
| Ritthem | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Seroorsker | 2 | 2 | 2 | ||||||||
| Sint-Laur | 2/1 | +1Mess | 2 | 2 | |||||||
| Veere | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Vlissingen | 3/1 | 1 | 1/0 | 1 | |||||||
| Vlis verig | 1hag | 1haz | 1jeh | 5/6v | 1/AK | 1pin | 1mor
|
0/1miss | Ldh 1/0 | 18 | 16 |
| Vrouwenp | 2/1 | 1tk | 1 | 4 | 3 | ||||||
| Westkapell | 2/1 | 1 | 1vveg | 4 | 3 | ||||||
| West-Sou | 1/0 | 1 | |||||||||
| West ove | 1 NAK | 0/1 zevt | 3 | 3 | |||||||
| Zoutelande | 1 | 1tk | 2 | 2 | |||||||
| 42/29 | 0/1 | 6/5 | 3/2 | 85 | 75 |
Zeeuws-Vlaanderen
In deze regio is sprake van een zeer sterke terugloop. Deze is het sterkst in het westen en in de Kanaalzone, die grotendeels wordt overlapt door de gemeente Terneuzen. Dat blijkt uit de opdeling van deze regio over de gemeenten Sluis, Terneuzen en Hulst. In Sluis nam het aantal dienstdoende kerkgebouwen af met 37,2 procent. In Terneuzen was de teruggang het grootst van heel Zeeland, namelijk 39, 5 procent In Hulst ging het om een afname van 23,6 procent.
Gemeente Sluis
Sint Anna ter Muiden
In deze regio is het aantal gebouwen voor rooms-katholieke eredienst gehalveerd. De komende jaren worden er mogelijk nog twee gesloten, waarna alleen de kerken in Aardenburg en Oostburg en de toeristenkerk in Cadzand resteren.
De terugloop bij de PKN komt onder meer voort uit het feit dat kerkgemeente De Westhoek alleen nog diensten houdt in Cadzand en Sluis en de gebouwen in Retranchement en Sint Anna ter Muiden sloot.
De VEG opende een nieuw bedehuis in Nieuwvliet en stootte de bestaande gebouwen in Breskens, Nieuwvliet en Retranchement af.
| Sluis | PKN | HHK | RKK | GG | GGin | OGG | Cgk | GKv | Over | 01 | 19 |
| Aardenburg | 2/1 | 1 | 1Doopsg | 4 | 3 | ||||||
| Breskens | 1 | 1 | 1Ver | 4 | 3 | ||||||
| Bres ov | 1/0veg | ||||||||||
| Cadzand | 1 | 1tk | 2 | 2 | |||||||
| Eede | 1/0 | 1 | 0 | ||||||||
| Groede | 1 | 1/0 | 2 | 1 | |||||||
| Hoofd | 1/0 | 1 | 0 | ||||||||
| IJzendijke | 1 | 1/0 | 2 | 1 | |||||||
| Nieuwvliet | 1 | 1veg | 2 | 2 | |||||||
| Oostburg | 2/1 | 1 | 1/0 | 1 | 1Jeh | 6 | 4 | ||||
| Retranchem | 1/0 | 1/0veg | 2 | 0 | |||||||
| Schoondij | 2/1 | 1 | 3 | 2 | |||||||
| St. A. t. M | 1/0 | 1 | 0 | ||||||||
| Sint Kruis | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Slijkplaat | 1/0 | 1 | 0 | ||||||||
| Sluis | 1 | 1 | 2 | 2 | |||||||
| Waterlandk | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| 16/10 | 10/5 | 1 | 1/0 | 1 | 6/4 | 35 | 22 |
Voormalige RKK Hoek
Gemeente Terneuzen
De forse teruggang aan bedehuizen is in deze gemeente voor een flink deel het gevolg van het feit dat de rooms-katholieke Elisabethparochie 6 van haar 9 kerkgebouwen sloot. In Sas van Gent zijn zowel de rooms-katholieke alsook de Protestantse kerk onttrokken aan de eredienst, waardoor deze plaats het geheel zonder dienstdoende kerkgebouwen stelt.
| Terneuzen | PKN | HHK | RKK | GG | GGin | OGG | Cgk | GKv | Overig | 01 | 19 |
| Axel | 2/1 | 1/0 | 1/0 | 1 | 1/0Jeh | 6 | 2 | ||||
| Biervliet | 1 | 1/0 | 2 | 1 | |||||||
| Hoek | 1 | 1/0 | 1/0 | 1 | 4 | 2 | |||||
| Koewacht | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Philippine | 1 | 1 | 2 | 2 | |||||||
| Sas van G | 1/0 | 1/0 | 2 | 0 | |||||||
| Sluiskil | 1 | 1/0 | 2 | 1 | |||||||
| Terneuzen | 4/3 | 0/1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1ldheils | 14 | 12 | |
| Tern. Overig | 1jeh | 3/2ev | 1/0Pin | ||||||||
| Westdorpe | 1/0 | 1 | 0 | ||||||||
| Zaamslag | 2/1 | 1 | 1 | 4 | 3 | ||||||
| Zandstraat | 1/0 | 1 | 0 | ||||||||
| 11/8 | 10/3 | 2/1 | 39 | 24 |
Gemeente Hulst
De rooms-katholieke parochie Maria Sterre ter Zee in deze gemeente sloot vier kerken. Een deel van de kerken dat nog open is, wordt alleen gebruikt bij bijzondere gelegenheden.
| Hulst | PKN | HHK | RKK | GG | GGin | OGG | Cgk | GKv | Overig | 01 | 19 |
| Boschkap | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Clinge | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Graauw | 1/0 | 1 | 0 | ||||||||
| Groenend | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Heikant | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Hengst | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Hulst | 1 | 1 | 2 | 2 | |||||||
| Kapellebrug | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Kloosterz | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Koewacht | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Lamswaar | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Nieuw Na | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| Sint Janstee | 1/0 | 1 | 0 | ||||||||
| Stoppeldijk | 1/0 | 1 | 0 | ||||||||
| Terhole | 1/0 | 1 | 0 | ||||||||
| Zuiddorpe | 1 | 1 | 1 | ||||||||
| 4 | 15/11 | 17 | 13 |
*Als kerkgebouwen zijn alleen panden betrokken welke als hoofdbestemming hebben het houden van christelijke erediensten.
Niet ingegrepen zijn gebouwen waarin wel diensten worden gehouden, maar die een andere hoofdfunctie hebben. Dit geldt in het bijzonder dorpshuizen en verenigingsgebouwen. In Poortvliet, Sint Maartensdijk, Nieuwerkerk en Kruiningen gingen gereformeerde of hervormde kerkgebouwen over naar de HHK. Deze zijn in mindering gebracht bij de cijfers voor de PKN en opgeteld bij die voor de HHK. Diverse gesloopte kerkgebouwen maakten plaats voor nieuwbouw. Dat heeft dus geen invloed op het totale aantal kerkgebouwen.
Afkortingen kerkgenootschappen
Ang Anglicaanse Kerk
Bap Baptistengemeente
Doop Doopgsgezinde Gemeente
GKv Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt
GG Gereformeerde Gemeenten
GGiN Gereformeerde Gemeenten in Nederland
CGK Christelijke Gereformeerde Kerken
Ev Evangeliegemeente
HAG Het Apostolisch Genootschap
HAZG Hersteld Apostolische Zendingsgemeente
HHK Hersteld Hervormde Kerk
Jeh Jehova’s Getuigen
Kopt Koptisch Orthodoxe Kerk
LDH Leger des Heils
Mes Messiaanse Gemeente
Mis Mission to Seafarers
Mor De Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen
NAK Nieuw-Apostolische Kerk
NPB Nederlandse Protestantenbond
OGG (Oud Gereformeerde Gemeenten)
OKK Oud Katholieke Kerk
Pin Pinkstergemeente
PKN Protestantse Kerk in Nederland
RKK Rooms Katholieke Kerk
TK Toeristenkerk RKK
VEG Vrije Evangelische Gemeente
VVEG Vrije Evangelische Gemeente buiten verband
VHG Vrije Hervormde Gemeente
Ver Vergadering van Gelovigen
VOGG Oud Gereformeerde Gemeente
Wes Westerkerk Goes. Particulier bezit. Diensten GG voor asielzoekers
Zev Kerkgenootschap der Zevende-dags Adventisten