door Margreeth Ernens

OOSTVOORNE –  Predikanten hebben het vaak druk, zeker in onze vergrijzende maatschappij. Uitvaartdiensten slokken veel uren op, die anders aan anderen hadden kunnen worden besteed. Om hen te ontlasten, maar ook in vakantie- of vacaturetijd, kunnen getrainde gemeenteleden (onder verantwoordelijkheid van hun kerkenraad) uitvaartdiensten leiden. Binnenkort is er een training in Oostvoorne.

Lydia Roosendaal uit Gouda leidt gemeenteleden op tot begeleider van uitvaartdiensten. ,,Het gaat vooral om diensten waarbij het eigenlijk niet uitmaakt wie er voorgaat. Er komen veelal mensen die op het randje van het kerkelijk leven. Ook als opa of oma een betrokken kerklid was, hoeven de kleinkinderen dat niet te zijn. Het gaat om de nabijheid. En als een gemeentelid door een predikant begraven wil worden, kan dat natuurlijk.’’

Meer aandacht

Volgens de kerkorde is de getijdendienst van woord en gebed geen sacrament. ,,Dat geeft vrijheid om de predikant te vervangen, onder de paraplu van de kerk. Sinds de Tweede Wereldoorlog is er toenemende aandacht voor mensen en voor rouwbegeleiding.’’

Samen met Hildegard Faber (theologe, geestelijk verzorger, gestalttherapeut) ontwikkelde en geeft Lydia (theologe en kerkelijk werker) de training. Beide trainers waren voormalig gemeente-adviseur bij de Protestantse Kerk in Nederland, en werken nu als zelfstandig gemeentebegeleider. Er wordt geoefend op open vormen, met als insteek dat allerlei mensen zich thuis kunnen voelen. In de praktijk wordt afgestemd op de familie waarom het gaat.

,,Je kunt drie soorten uitvaartdiensten onderscheiden, alle met inbreng van de nabestaanden: de traditioneel kerkelijke liturgie, de liturgie in meer vereenvoudigde vorm en de vrije vorm. Als we worden benaderd, zoeken we samen met de nabestaanden naar onderdelen die zij belangrijk vinden om in te brengen. Er zijn al gauw raakvlakken met de kerk, en niets is verkeerd.’’

Popliedje

In de training is veel aandacht voor symbolen en rituelen. ,,Dat mag ook zonder, het moet passend zijn bij de overledene en bij de nabestaanden. Tegenwoordig komen mensen met bijzondere verzoeken. Soms vragen ze of een popliedje mag. Ja, waarom niet. We bekijken dan de tekst en gaan na waarom dat belangrijk is voor die dienst. Daar komen verhalen uit voort, en die kun je verweven in je overweging. We houden het open, wat wensen aangaat.‘’

Het voorgesprek met de nabestaanden is een belangrijk onderdeel van de training. In 1,5 uur moet alle informatie op tafel komen die nodig is voor de dienst. De training leert de deelnemers dan ook om goede vragen te stellen. Er wordt verder gewerkt met het rollenspel, om gesprekstechnieken te verbeteren.

Hechte groep

Lesboekjes in de cursusruimte.

Tijdens de bijeenkomsten wordt veel geoefend, de theorie moet vooral thuis worden doorgenomen. ,,Je moet groeien in die taak’’, legt Lydia uit. ,,We zien dat zo’n trainingsgroep al heel snel hecht wordt, want je deelt veel. Benut dat, ga met elkaar sparren. Soms kun je met z’n tweeën een uitvaart doen als dat beter voelt. Benut ook de predikant. De training is ingebed in de kerkenraad, je bent bijvoorbeeld ouderling met een bijzondere opdracht. Met de kerkenraad moet je afspraken maken over beschikbaarheid, inzet en financiële vergoeding. Veel deelnemers zijn betrokken gemeenteleden, gepensioneerd en / of jarenlang ouderling geweest. De training wordt ook wel gevolgd door uitvaartbegeleiders, die zich meer willen verdiepen in de kerkelijke traditie, en kerkelijk werkers. Voor professionals is er een aparte training.’’

,,Wij leren vooral dat een uitvaart waardig en betekenisvol moet zijn. Als dat vanuit de kerk gebeurt is dat een meerwaarde. De neiging is vaak dat wordt stilgestaan bij het nu en tijdens de begrafenis bij het verleden. Soms wordt er geklonken op de overledene, maar ook dat is terugkijken. Wij leren de deelnemers aan de training troost, houvast en perspectief te bieden, iets wat boven jezelf uitstijgt. Het persoonlijk leven staat voorop en wordt in relatie gebracht met woorden uit de Bijbel.’’

Eigen rouw

Lydia geeft de training nu tien jaar. ,,Eerst haakten mensen vooral individueel aan, nu zie je meer teams uit één gemeente. Ze leren van elkaar, mensen brengen van alles in. Een deelneemster gaf een aantal tips hoe je met je eigen emotie kunt omgaan. Want ook je eigen rouw kan je tijdens zo’n dienst of in het gesprek met de familie overvallen.’’

,,In de traditionele liturgie zijn de gebeden in de standaardvolgorde. Daarin moet de emotie van de familie een plaats krijgen, die moet je meteen al benoemen in het eerste gebed. Leg het bij God, Hij is er ook getuige van. Het gaat er dus om wat je zegt in welk gebed. Het moet altijd op maat zijn, in één keer goed, waarbij rechtgedaan wordt aan de overledene én aan de nabestaanden. Als de familie achteraf tevreden is, dan ben ik blij’’, zegt Lydia.

De training richt zich op verschillende aspecten: het gesprek met de familie, de liturgie, het levensverhaal in relatie tot het Bijbelverhaal, het schrijven van de overweging, symbolen, rituelen en presentatietechniek. Voor hun eindpresentatie maken de deelnemers een complete liturgie. De voorbereiding gebeurt in kleine groepen, waarin over de verschillende keuzes wordt gediscussieerd.

Basistaak

,,Een aantal predikanten gaf aan dat hier de basistaak van de kerk ligt, totdat ze tegen grenzen aanliepen en er wel over gingen nadenken. Gemeenten moeten er aan gaan wennen dat zo’n training kan helpen in het ontlasten van de predikant. Voor een reguliere kerkdienst moet je 10 tot 12 uur voorbereidingstijd rekenen, een begrafenis vergt wel 15 à 20 uur.’’

Een training tot uitvaartbegeleider kost 625 euro en wordt binnenkort in Oostvoorne gegeven. Is de afstand tot de training een drempel, dan kan een gemeente een training ook aanvragen, en zelf, door in de omgeving andere deelnemers te motiveren, voor het vereiste minimum van acht zorgen.

Trainingsdata Oostvoorne:

Zaterdag 28 januari 2023 van 10.00 – 16.30 uur
Donderdag 16 februari 2023 van 15.30 – 21.30 uur
Donderdag 16 maart 2023 van 15.30 – 21.30 uur
Zaterdag 15 april 2023 van 09.00 – 15.30 uur

Aanmelden kan tot 7 januari 2023. KLIK HIER OM AAN TE MELDEN