Vergeten Luther leeft in Hoek

Piet de Blaeij (bron fotografie Mahu)

HOEK – De erfenis van Luther lijkt in Zeeuws-Vlaanderen op het eerste gezicht vergeten te zijn, maar is bij nadere beschouwing springlevend. Dat bleek zaterdag 5 augustus in de Protestantse dorpskerk van Hoek. Daar landde de estafettemanifestatie rond vijf eeuwen Reformatie die alle provincies aandoet.

Piet de Blaeij, conservator van het streekmuseum Het Warenhuis in Axel, gaf aan dat het lijkt alsof Luther vergeten is in het landje onder de Westerschelde. Hij deed dat tijdens een boeiend referaat over het thema: ,,500 jaar kerkhervorming. Luther is ook in Zeeuws-Vlaanderen van de kar gevallen”. De laatste woorden zijn een speelse verwijzing naar de torenklok van Hoek die in 1798 door de Fransen werd weggevoerd en in Axel op straat belandde. Daarom wordt van de inwoners van Hoek nog altijd gezegd dat ze van de kar zijn gevallen.

Standbeeld Luther voor de Frauenkirche in Dresden

De Blaeij wees erop dat er niet één :Lutherse kerk in de streek resteert. De Evangelisch-Lutherse Kerk is opgegaan in de PKN en het aantal lutheranen in de regio is zeer gering.  Maar wie verder kijkt  ziet dat Luther springlevend is. De priesterfunctie was volgens de reformator namelijk ook voorbehouden aan vaders en moeders. Zij vervullen die rol door Bijbellezing en gebed, met name rond de maaltijden. Zo wordt ook in de huiselijke sfeer de eredienst gehouden. Dat kan dan behalve door lezen en bidden ook door het zingen van psalmen, gezangen en geestelijke liederen. Nog een punt. Luther stond door zijn eigen vertaling ven de Bijbel in de Duitse volkstaal feitelijk ook aan de wieg van de eerste Bijbelvertaling in het Nederlands. Dat juist leken daarin gingen lezen was eveneens geheel naar de visie van de kerkhervormer, aldus de conservator.

De Blaeij benadrukte het belang van de boekdrukkunst als  motor achter de verspreiding van Luthers overtuigingen. Dat is zeker ook  het geval geweest in het gebied dat nu Zeeuws-Vlaanderen heet, maar toentertijd als onderdeel van het gewest Vlaanderen behoorde tot het keizerrijk. In deze streken was namelijk een kwart van de bevolking geletterd, een voor die tijd zere hoog percentage.

Karin van den Broeke (bron (bron fotografie Mahu)

Karin van den Broeke, preses van de generale synode van de Protestantse Kerk in Nederland en predikant van protestantse gemeente ‘De Ontmoeting’ op Noord-Beveland, stelde tijdens de openingstoespraak de vraag wat er nu eigenlijk wordt herdacht. Immers hebben de gebeurtenissen van vijf eeuwen geleden in de huidige verhoudingen met oecumenische ontwikkelingen een andere lading gekregen. Niettemin waren Van den Broeke tijdens de

Arie van der Maas kort na de brand bij de puinhopen in Hoek

estafette-herdenking van de afgelopen tijd enkele Lutherse begrippen dierbaar geworden, waaronder de uitspraak „Niemands knecht en aan iedereen dienstbaar”. Dat  woord is volgens haar toepasselijk om onafhankelijkheid te kunnen bewaren tegenover mensen die je willen knechten en anderzijds een oproep tot dienstbaarheid ‘als je je wat te groot voelt’. De PKN-preses verwees hierbij naar Martin Luther King. Hij durfde onafhankelijk te zijn ten opzichte van de overheid en dienstbaar t.o.v. mensen die hij geknecht zag worden.

De predikant ging ook in op het begrip genade. ,,Antiek klinkend, maar ook  een basiswoord om je leven mee te bezien. Je kunt niks zo maar claimen. Zie Hoek, hoe kwetsbaar was de gemeente na het afbranden van de kerk. Juist in die periode werden mensen uit het AZC opgevangen, onder wie er Belijdenis van het geloof aflegden.”

Karin van den Broeke Koker overhandigde de koker met de 95 stellingen van Luther aan de Hoekse diaken Nelly Mol. Aan de stellingen was één Zeeuwse toegevoegd. De tekst daarvan luidt: ,,De kunst om iets van het leven te maken is de kunst het leven te ontvangen uit Gods hand.”  Klik hier voor 95 stellingen van Luther

Kerkgebouw van de Gereformeerde Kerk vrijgemaakt, waar de Protestantse gemeente tijdelijk onderdak vond na de Nieuwjaarsbrand van 2015

De bijeenkomst werd afgesloten met een tekst over het plaatselijke kerkelijk leven in Hoek. Die was opgesteld door Arie van der Maas, predikant van de Protestantse gemeente en Johan Harmanny, dominee van de Gereformeerde Kerk vrijgemaakt. Beide gemeenten stelden in 2016 een gezamenlijke intentieverklaring op over hun plaats en taak in Hoek.

Uit de tekst van de predikanten blijkt dat de gemeenten aan hetzelfde zeel (touw) trekken, zoals een Vlaamse uitdrukking luidt. Ze zien een gezamenlijke roeping vanuit de kracht van het evangelie van Jezus Christus om waar mogelijk dienstbaar zijn aan de samenleving.

Het blijft niet bij woorden, want dit wordt gestalte gegeven in de presentie in verzorgingshuis Vremdieke, andere vormen van hulp en de gezamenlijke dienst in de kerstnacht. Aan die laatste dienst doen ook rooms-katholieke inwoners mee, die gastlid zijn van de Protestantse gemeente. Zij werden dat na sluiting van de plaatselijke katholieke kerk.

Interieur nieuwe kerk Protestantse gemeente

Harmanny en Van der Maas spraken in de verklaring verder over het ‘opnieuw vertrouwen in de kracht van het woord’ (zoals ook Luther verkondigde). Je moet het dan aandurven om kritisch te kijken naar je eigen traditie. Het kan ook geen kwaad om ‘zelfs folklore uit eigen traditie te relativeren’. Ook dat behoort tot de kern van het protestantisme. ,,We willen ons te midden van soms heftige actualiteit toevertrouwen aan de kracht van Gods woord. Het is van belang Christus als verrezene voorop te laten gaan en over kerkmuren heen nieuwe wegen te ontdekken.’

In de reformatorische traditie kwam het Evangelie bij de mensen in hun eigen omgeving en in hun eigen taal. Dat houden beide predikanten ook nu voor ogen. Niet in eigen kracht overigens, maar vertrouwend op de werking van Woord en Geest.

Epiloog van de verslaggever

Hervormde kerk Biervliet

Wie ziet hoe rooms-katholieken, gereformeerd vrijgemaakten en leden van de Protestantse kerk in Hoek door één deur kunnen en dat afzet tegen de tijd toen hun kerken zich in eigen zuilen opsloten kan ten prooi vallen aan gevoelens van verbijstering. Wie de oecumene een warm hart toedraagt zal deze ontwikkelingen toejuichen.

Zeeuws-Vlaanderen is een regio van voorlopers op dit gebied.  Dat blijkt ook uit de sluiting van de katholieke kerk in Biervliet. Het sluiten van de kerk werd creatief benaderd. De parochianen komen nu om de week op zaterdag bijeen in de Hervormde kerk van Biervliet. De zondag daarop houdt de PKN-gemeente dan een viering, ook om de week. Zo hoef je ’s winters het gebouw maar één keer te stoken voor twee vieringen.

En zo worden muren geslecht en grenzen overschreden die heel sterk leken. Je kunt ook zeggen dat er nogal wat heilige huisjes omver gaan. En hoe je er ook over kunt denken: dat ruikt toch naar de hand van Luther… Inderdaad, zijn gedachtegoed is springlevend.

Wim Staat