MIDDELBURG – De derde zondag van Advent valt dit jaar midden in het joodse Chanoeka feest (10 – 18 december). Geloof in Zeeland is daarom zondag 13 december 2020 te gast bij de Joodse gemeenschap Zeeland in de synagoge te Middelburg. Tevens is er een bijdrage van Opperrabbijn Jacobs vanuit zijn woonplaats Amersfoort.

Opperrabijn Jacobs

Met het Chanoeka feest (in Nederland ook wel lichtjesfeest genoemd) wordt de herinwijding gevierd van de tweede Tempel in Jeruzalem door Judas Makkabeus in 164 voor het begin van de jaartelling. Judas Makkabeus kwam uit een familie van hogepriesters.

In dit Hellenistische tijdperk werden de Joden om hun geloof onderdrukt. Judas kwam in opstand en uiteindelijk wisten hij en zijn mannen de Grieken te overwinnen in Jeruzalem. De tempel was echter vernield en verontreinigd.

Eén kruikje  kosjere olie

Na de herinwijding was er volgens de overlevering slechts één kruikje kosjere olie voorradig om de Menora (de zevenarmige kandelaar in de tempel) te branden. Het kruikje raakte echter niet leeg waardoor de menora acht dagen bleef branden, lang genoeg om nieuwe olie aan te maken. Daarom heeft een Chanoeka – kandelaar acht armen plus een kleine negende (de dienaar). Bij het aansteken wordt elke dag eerst dit extra (negende) lichtje aangestoken, de sjamasj of sjammes. Sjamasj is afgeleid van het Hebreeuwse sjimoesj, ‘dienst’, omdat dit lichtje dienst doet om de andere aan te steken. De sjamasj staat iets afgezonderd van de andere lichtjes, qua hoogte of plaats.

Synagoge Middelburg

Het aansteken van de kaarsen in de achtarmige kandelaar in de Middelburgse synagoge.

Tijdens de uitzending van Geloof in Zeeland zal Rabbijn Jacobs toelichtende woorden spreken bij Chanoeka en zal in beeld worden gebracht hoe de kaarsen in de Middelburgse synagoge, met bijbehorend gezang, worden ontstoken.

Chanoeka heeft niet zoals andere joodse feesten een oorsprong in de Tenach. Er gelden geen halachische verboden, behalve enkele kleine beperkingen rond de tijd dat de kaarsen aangestoken moeten worden en wanneer zij branden.

In het moderne Israël heeft het feest een nieuwe symboliek gekregen, en staat voor militaire dapperheid en de geboorte van de nieuwe natie.

Gebruiken

Chanoeka is een feest dat vooral thuis gevierd wordt. De voornaamste gebruiken tijdens Chanoeka zijn het aansteken van kaarsjes in de chanoekia, het eten van oliebollen (soefganiot in het Hebreeuws; in het Jiddisch ook wel ponshkes) en latkes (een soort aardappelpannekoekjes), uitdelen van Chanoeka-geld of cadeautjes en het spelen met de dreidel.

Met de dreidel, een vierhoekige tol, wordt gespeeld om een pot. Op de dreidel staan vier Hebreeuwse letters: noen, giemel, hee en sjien. Deze vier letters staan voor de Hebreeuwse woorden Nes Gadol Haja Sjam, vertaald als: ‘een groot wonder gebeurde daar’. In Israël wordt de sjien vervangen door de pee, zodat er staat: een groot wonder gebeurde hier (Nes Gadol Haja Pò).

De vier letters hebben een betekenis, ontleend uit het Jiddisch, tijdens het spel in relatie tot het geld in de pot: Nichts (niets – je krijgt niets); Ganz (je krijgt alles); Halb (je krijgt de helft); Shtell arein (stop erin / je moet bijleggen in de pot)