door Margreeth Ernens

ELLEWOUTSDIJK – Het is volbracht: na twintig jaar is de vertaling van het Bijbelboek Genesis in de Walcherse streektaal afgerond, het boek waarin de verhalen staan over Adam en Eva, Noach, de aartsvaders en al de mensen die na hen kwamen. Een monnikenwerk, waaraan een groep mensen met veel plezier heeft gewerkt. Op 26 mei wordt tijdens een feestelijke presentatie in ’t Kerkje van Ellesdiek het eerste exemplaar aangeboden aan classispredikant ds Arie van der Maas.

Genesis 8: De Ark van Noach. | illustratie Jopie Minnaard

De Walcherse vertaalgroep van ‘t Kerkje – met als vaste kern Leuny de Kam, Corry Verburg, Janny de Visser, Jo Jobse en Marja Sturm – kwam zo’n 15 jaar lang om de 4 à 5 weken bij elkaar. Na wat vingeroefeningen werd de uitdaging aangegaan om Genesis in de ’tael van j’n arte’ weer te geven, Eén persoon bereidde een stukje vertaling voor, dat vers voor vers (soms woord voor woord) werd besproken

Ds Leuny de Kam uit Middelburg, geboren, getogen en lang woonachtig in Oostkapelle, is vanaf 2000 betrokken bij de vertalingen in streektaal. ,,Voor Genesis in het Walchers begonnen we bij Genesis 12, omdat het in de eerste hoofdstukken heel nauw luistert welke vertaalkeuzes je maakt. Vertalen is altijd interpreteren van de tekst en dat kan theologische consequenties opleveren. Hoe vertaal je bijvoorbeeld ‘in den beginne’, de eerste woorden van de bijbel’’, vertelt Leuny.

Hebreeuws

,,Omdat ik tijdens mijn studie theologie de Bijbeltekst in de oorspronkelijke taal leerde lezen, was het vooral mijn taak om bij vertaalproblemen de Hebreeuwse tekst erop na te kijken. Ons uitgangspunt was: trouw aan de bron, maar vertalend naar je doelgroep. Een Bijbeltekst in streektaal wil vooral de schoonheid van het verhaal doorgeven en het verhaal directer laten overkomen.’’

Genesis 1: In den beginne. | illustratie Jopie Minnaard

Leuny vindt de Bijbel geen historisch boek. ,,Het is een geloofsboek, met historie erin verwerkt. Dat betekent dat deze teksten dichter bij poëzie en kunst staan dan louter historische teksten. Streektaal komt op een andere manier binnen dan de Nederlandse taal. Het is meer de taal van je hart, van je oorsprong. We moedigen met deze vertaling kerken aan om regelmatig een Bijbellezing in de streektaal te laten horen.’’

Corry Verburg uit Goes is opgegroeid in Nieuw- en Sint Joosland en kreeg het dialect mee op school. ,,Dat was wel eens lastig, het klinkt soms meer Zuid-Bevelands. We zoeken voor zo’n vertaling vooral naar overeenkomsten.’’ Corry volgde in 2000 een cursus theologische verdieping en vroeg zich aan het eind af wat ze ermee kon doen. In die periode zette de werkgroep Levensbeschouwing het vertaalinitiatief op poten en dat sloot perfect aan. Voor Genesis werd de Naardense Bijbel gebruikt, want die vertaling ligt dicht bij de oorspronkelijke tekst. Ook raadpleegde de groep de nieuwe Bijbelvertaling van 2004.

Valkuil

Genesis 19: De vrouw van Lot verandert in een zoutpilaar. | illustratie Jopie MInnaard

,,Bij een vertaling in streektaal is het Nederlands eigenlijk de valkuil, vooral het verzeeuwste Nederlands. Neem het verhaal van Jacob, die een geschenk samenstelt. Dat is geen Zeeuws woord. Dit probleem geldt ook voor uitdrukkingen. Bekende en dierbare teksten komen in je moerstaal beter over, ze raken je meer. Mijn kleinzoon neemt het op als ik de teksten hardop voorlees. Dat is nodig want ik schrijf op mijn eigen wijze, ik kan op de officiële manier mijn eigen klank niet kwijt. Met dat proeflezen hoor je of de zinnen goed lopen en of het de goede klanken zijn’’, vertelt Corry.

Hoewel deze vertaling van Genesis gepresenteerd wordt als zijnde in de Walcherse streektaal, valt daar wel iets op af te dingen. ,,De dialecten lopen per dorp uiteen, er bestaat geen algemeen Walchers. Dat maakte het vertaalwerk gezellig, hilarisch soms. We zochten dan naar voorbeelden uit het dagelijks leven, hoe zeg je iets. En dan kwamen we soms uit op oude woorden. Hoe noem je de zon bijvoorbeeld: ’t sunnetje, de zunne, en ga zo maar door. Je moet niet in een woord blijven hangen, want je wilt de boodschap overdragen. Maar je moet wel een bepaald woord consequent in het hele boek gebruiken’’, zegt Corry. Leuny beaamt dat. ,,Als vertaler kun je alleen de streektaal gebruiken die je zelf kent. Daar maak je met elkaar een keuze in. Genesis is vooral een Noord-Walcherse vertaling geworden.’’

Illustraties

Jopie Minnaard uit Heinkenszand maakte twintig illustraties voor Genesis. Ook voor de streektaalvertaling van het Hooglied en Openbaring maakte ze prachtige platen. ,,Openbaerieng is een reizende expositie en heeft al in 14 kerken gehangen, maar dat zal niet met de illustraties van Genesis gebeuren denk ik, want dat is heel veel werk.’’

Genesis 11: De toren van Babel. | illustratie Jopie Minnaard

Jopie wilde niet de voor de hand liggende beelden gebruiken. ,,Je vervalt gauw in plaatjes. Openbaring was een hele uitdaging om te doen, omdat het allemaal vager is. Genesis is wat dat betreft heel anders. Je moet de Ark natuurlijk wel laten zien, maar dat kan op verschillende manieren. De uitdaging ligt in het afwijken van de standaardillustraties.’’ Naast haar gewone werkopdrachten is ze een paar maanden met de illustraties voor Genesis bezig geweest. Ze zorgde er daarbij voor dat de illustraties mooi verdeeld zijn door het hele boek. Zelf vindt ze de illustratie van de Toren van Babel uit Genesis 11:8 het mooist. ,,Je ziet die onafgemaakte toren en daarbij de verdeeldheid van de mensen.’’ Voor Genesis 1 (Laat er licht zijn) gebruikte Jopie alleen kleuren.

,,Sommigen kopen zo’n vertaling speciaal voor de illustraties omdat ze anders zijn dan de geijkte plaatjes. Ik vind het zelf een groot pluspunt dat naast de streektaal ook de Nederlandse taal staat’’, zegt Jopie.

De vormgeving van Genesis is door Joop Rooze uit Ellewoutsdijk gedaan. Het boek is voor €15 te koop in ’t Kerkje van Ellesdiek en in de boekhandel.

De presentatie van Genesis op 26 mei in ’t Kerkje van Ellesdiek begint om 14.30 uur. Naast het voorlezen van verschillende teksten uit de vertaling is er muziek van Da Capo en worden de illustraties getoond. Na afloop is er koffie met een Ellesdiekje. Toegang gratis, reserveren via reservering@kerkje-ellesdiek.nl of 0113-612681.