Gereformeerd Middelburg: Adieu!

door Wim Staat

Hofpleinkerk

MIDDELBURG – De gemeente van de Hofpleinkerk in Middelburg hield woensdag 29 mei 2019 voor het laatst open kerk. In dat gebouw  wordt op zondag 2 juni evenals in de Hoeksteen de laatste dienst gehouden. Vanaf 9 juni belegt de Protestantse gemeente Middelburg (PGM) alleen nog diensten in de Nieuwe Kerk. De Oostkerk en de Morgenster zijn aan de eredienst onttrokken op zondag 8 januari 2017. Het afscheid van de Hofpleinkerk en de Hoeksteen betekent ook het einde van een tijdperk waarin ooit vijf gereformeerde kerkgebouwen dienst deden.

De Hoeksteen

De laatste open kerk van de Hofpleinkerk ging woensdag gepaard met een historisch overzicht. De bakstenen zaalkerk aan het Hofplein verrees in 1930 als opvolger van de kerk uit 1892, die te klein was geworden. De huidige kerk onderging in 1978/9 een grondige renovatie, waarbij gemeenteleden veel werk verzetten. Bij deze gelegenheid is ook het door Anneke Ruimschotel vervaardigde wandkleed aan de muur bevestigd. Dat toont vijf broden en twee vissen als verwijzing naar de wonderbare spijziging uit Johannes 6.

Orgels

Kunst van Anneke Ruimschotel

De firma A. S. J. Dekker bouwde in 1930 een orgel voor de kerk. Dat instrument leed op den duur onder luchtvochtigheidsproblemen. Die waren het gevolg van lekken in de schoorsteen in de wand achter het orgel.  Daarom is het verwijderd bij de renovatie in 1979. Vanaf 1 maart  1985 functioneert het huidige door orgelbouwer S.F. Blank uit Herwijnen vervaardigde instrument met 14 stemmen. Tijdens het zesjarige pijporgel-loze tijdkerk werd de gemeentezang ondersteund door een elektronisch orgel. Het orgel van Blank werd verrijkt door een touwkunstwerk van Anneke Ruimschotel. Het verbeeldt drie vissenstaarten en een lijfwerk. Dit werk en ook de kleuren sluiten aan op dat van de wonderbare spijziging. Op vijf plaatsen bracht Anneke boven de pijpen van het orgel gespreet werk aan in grijstinten, die lopen van licht naar donker.

Gereformeerde kerkgebouwen Middelburg

A-, B- en C-kerken. Aan het einde van de 19e eeuw telde de stad drie Gereformeerde kerken. Die werden aangeduid met de eerste drie letters van het alfabet. Ze verenigden zich in 1917 tot de Gereformeerde Kerk van Middelburg.

1) De A-kerk was de Gasthuiskerk aan de Lange Delft was van de Christelijke Afgescheiden Gemeente. Deze is in 1936 verkocht aan de Christelijke Gereformeerde Kerk.

2)De C-kerk was de in 1985 vrijwel geheel gesloopte Noorderkerk aan de Bogardstraat. Een deel van de voorgevel resteert. Dit bedehuis was gebouwd voor de kerkgemeente die voortkwam uit de Doleantie van 1886.

3)De B-kerk stond aan de Sint Pietersstraat. Dit in 1940 verwoeste bedehuis werd gebruikt door de Gereformeerde Kerk onder het kruis. Dat was de gemeente die  in 1892 de eerste Hofpleinkerk betrok, die in 1930 is vervangen door de huidige. De toekomst van de Hofpleinkerk is ongewis.

Afscheidsdienst Morgenster

4)Getuigeniskerk. Deze is op 1 maart 1966 geopend aan de Adriaen Lauwereyszstraat en werd later de Morgenster genoemd. Na de sluiting in 2017 staat dit bedehuis leeg en bleef een nieuwe bestemming uit.

5)De Hoeksteen. Dit bedehuis aan de Roozenburglaan is in 1972 in gebruik genomen als Gereformeerde Kerk. Tot 1977 hield ook de plaatselijke rooms-katholieke kerk hier vieringen. Dit gebouw wordt waarschijnlijk verkocht aan Baptistengemeente De Fontein.

Uitleg begrippen

Liturgie ingebruikneming Hofpleinkerk

Gereformeerde Kerk. Deze ontstond toen onder druk van Koning Willem I de Nederduitsch Gereformeerde Kerk in 1816 werd getransformeerd tot Nederlandse Hervormde Kerk. De critici  keerden de kerk niet alleen de rug toe om de staatsbemoeienis, maar ook omdat ze vonden dat de kerkleer was verwaterd. De overheid strafte de afgescheiden stroming onder meer door inkwartiering. Dat betekende dat leden gedwongen werden een militair de kost te geven.
De Gereformeerde Kerk viel al spoedig uiteen  in de Christelijke Afgescheiden Gemeenten en Gereformeerde Kerk onder het Kruis (hieruit kwam een deel voort van de Gereformeerde Gemeenten).

Doleantie. In 1886 door dominee Abraham Kuiper geregisseerde uittreding van een groot aantal gemeenten uit de Nederlandse Hervormde Kerk. De aanhangers werden ‘Dolerenden’ genoemd.

Restant Noorderkerk

Vereniging. In 1892 verenigden de kerken van de Doleantie en de meeste van de gemeenten van de Christelijke Afgescheiden Kerk zich tot de Gereformeerde Kerken in Nederland. Een deel blijft afzijdig en leeft voort onder de naam Christelijke Gereformeerde Kerken. De Gereformeerde Kerken gingen op 1 mei 2004 samen met de Nederlandse Hervormde Kerk en de Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden op in de Protestantse Kerk in Nederland (PKN)

Rinus Baan: een knusse kerk

Rinus Baan met een oud psalmboek in de hand. Op de bank een uitgave van de Eenige Gezangen

MIDDELBURG – Rinus Baan (25 december 1940) was zo vriendelijk het een en ander te vertellen tijdens de open kerk. Als er iemand de Hofpleinkerk verpersoonlijkt dan is hij het wel. Rinus groeide op als zoon van een kruidenier die zaken deed aan de Winterstraat. Deze is eerlang verdwenen, maar staat bij oude Middelburgers zeker nog op het netvlies.
Baan werd begin 1941 gedoopt in de Hofpleinkerk en was er gedurende zijn verdere leven bij betrokken. Zo diende hij de gemeente vele jaren als ouderling. En toen hij dat ambt neerlegde volgde zijn benoeming tot pastoraal medewerker. Dat doet hij, zij het minder intensief dan vroeger, tot op de huidige dag.

Poort steeg De Drye Tonnen

Rinus weet nog van de hoogtijdagen van het gereformeerde leven. Dat was toen de Noorderkerk en de Hofpleinkerk zondag aan zondag vol zaten. Kwam je wat laat aan bij ene, dan kon je via het steegje De Drye Tonnekens, vlug naar de andere kerk lopen. Want die  stonden vlak bij elkaar.
Het spreekt vanzelf dat het sluiten van het gebouw de man die daar zoveel voetstappen heeft liggen aan het hart gaat. Gevraagd naar hoe hij het bedehuis ervaart, antwoordt hij: ,,een knusse kerk”.

Afscheidsdiensten op  2 juni.
De Hoeksteen 9.30 uur Dominee Paulien Couvée|
Hofpleinkerk 9.30 uur Dominee Jacobine Scholte de Jong

Klik hier voor verslag afscheid dominee Chris Bakker

Interieur Morgensterkerk

Interieur Hoeksteen

De ingebruikname van het orgel was in 1985 groot nieuws. Ik kreeg als PZC-journalist alle ruimte om er melding van te maken in de rubriek ‘Hoort Ziet Schrijft’