Mooi cadeau

door Wim Staat
Een kerkvoogd is een gewetenloze vrek. Dat stempel drukten mensen soms op  de ruggen van hen die zorg dragen voor het financiële reilen en zeilen van de kerkgemeenten. Sommigen beweerden zelfs ‘dat over het algemeen geen slechtere wezens waren onder de zondaren die de kerk vullen, dan de kerkvoogden. Zij zaten maar op rijke fondsen en hielden de dominees arm.”

Deze beelden lopen mank. Dat constateer ik na lezing van het boek  ’86 jaar Provinciale afdeling Zeeland’. Het betreft een afdeling van de Vereniging voor Kerkrentmeesterlijk Beheer (VKB) in de Protestantse Kerk in Nederland. Het boek is woensdag 12 december 2018 in ’s Gravenpolder ten doop gehouden. Classispredikant ds. Arie van der Maas nam daar het eerste exemplaar in ontvangst. Het door Rook Belder geschreven werk geeft een fraai inzicht in het reilen en zeilen van de afdeling door de jaren heen. Maar dat kon ook worden verwacht van de auteur. Rook Belder is een oude rot in het vak.*
Een 86^e verjaardag is op het eerste gezicht een vreemde aanleiding  voor een jubileumboek. Toch is dat verklaarbaar. Afdelingsvoorzitter Leen Moerland vertelde in ’s Gravenpolder dat de Zeeuwse afdeling per  1 april 2019 opgaat in de afdeling Delta. Daarin zijn dan ook begrepen  de colleges van kerkrentmeesters van Rozenburg, Voorne-Putten, Hoeksche Waard en Goeree-Overflakkee. Alle reden dus om juist nu terug te blikken.

Crisisjaren

Het beeld van de kerkrentmeester die op de centen zit en de predikant arm houdt spoort niet met de feiten in het boek. De kerkvoogden buigen zich regelmatig over  de vraag hoe de dominees rond moeten komen. Het is al direct raak tijdens de eerste vergadering van de Zeeuwse afdeling op 18 mei 1933 in Middelburg. Die valt midden in de crisis van de Dertiger Jaren. Dat leidt tot grote financiële problemen in de kerk. De dertig in Middelburg aanwezige kerkvoogdijen krijgen te horen dat de crisis er niet toe mag leiden dat de predikanten ‘geldzorgen hebben’.  Intussen blijkt dat er wel degelijk armoede wordt geleden. In 1952 buigt de afdeling zich over de nieuwe generale regeling voor de predikantstraktementen. Spreker J. Moll wijst dan ‘op de wantoestanden die in het verleden bestonden ten aanzien van de bezoldiging van predikanten. De regeling die in 1926 is ingevoerd betekende een verbetering, maar door de waardevermindering van de gulden was er alle aanleiding voor verdere verbetering. Met betrekking tot de pensioenen, die op een te laag niveau staan, hebben de gemeenten een ereschuld in te lossen’.

Actueel

Wie het boek tot zich neemt voelt wellicht het volgende oude spreekwoord opkomen: ,,In het verleden ligt het heden, in het nu wat komen zal”.  Veel onderwerpen die het kerkelijk leven in onze tijd aanbelangen vroegen ook voorheen volop aandacht. Zo komt in 1952 al het probleem voorbij van de vele kleine gemeenten in Zeeland. De vraag hoe je bereikt dat de kerkleden genoeg bijdragen is ook zo’n rode draad in het boek.

Oorlogsschade

De Tweede Wereldoorlog vormt een enorme belasting voor het in stand houden van het kerkelijk leven. Wanneer de kruitdampen zijn opgestegen blijkt dat honderdvijftig bedehuizen zware schade opliepen of veranderden in een ruïne. Hetzelfde geldt voor meer dan honderd pastorieën. Herstel of nieuwbouw vergen een enorme  inspanning voor de geloofsgemeenschappen in het algemeen en de  kerkvoogdijen in het bijzonder.
Actuele trefwoorden als krimp, vergrijzing en secularisatie krijgen volop aandacht in het werk van Belder. Heel aantrekkelijk in zijn boek is dat de informatie in kleine brokken wordt opgediend. Dat is geheel naar de eis van de 21^e eeuw, die het opdienen van lange teksten vaak moeizaam verdraagt.

Vier stukken

Het jubileumboek bevat vier stukken.
a) Het eerste is een chronologisch overzicht van 86 jaar kerkrentmeesterlijk beheer.
b) Het tweede omvat de beschrijving van een aantal historisch interessante kerkgebouwen.
c) Daarna volgt in het derde deel een overzicht van de ontwikkelingen in kerkelijk Zeeland in relatie tot de samenleving. Daarin ook aandacht voor het onderzoek dat ik in 2011 in de PZC publiceerde naar de kerkelijkheidsgraad in de provincie. Dat leidde tot de conclusie dat toen nog slechts de helft van de Zeeuwen ergens kerkelijk stond ingeschreven. Dat was schokkend, te meer  daar uit soortgelijk onderzoek leerde dat in 1993 nog twee op de drie Zeeuwen tot een kerk behoorde.
d) Het laatste deel omvat een heel interessante opsomming van wetenswaardigheden over onder andere restauratie, renovatie en nieuwbouw.

Wat opvalt is de zorgvuldige redactie en prettige vormgeving. Het boek is een geslaagd verjaardagsgeschenk voor de afdeling. Die felicitatie gaat gepaard met de wens dat de aan het boek  verbonden Zeeuwse leus ‘Luctor et Emergo’ ook zal opgaan voor het werk van de kerkenrentmeesters binnen de Classis Delta.
Tenslotte: het boek is niet in de handel te koop.
n.a.v.  86 jaar provinciale afdeling Zeeland. Eigen uitgave van de afdeling Zeeland van de VKB. 171 pagina’s en 121 foto’s. December 2018.  Oplage 200 exemplaren.

Pauze tijdens de boekpresentatie

*VKB-voorzitter Peter A. de Lange overhandigde Belder op 22 januari 2015 de gouden VKB-onderscheiding met briljant. Belder was op 18 januari van dat jaar een halve eeuw werkzaam bij VKB en haar rechtsvoorganger, de Vereniging van Kerkvoogdijen. Hij trad januari 1965 bij de toenmalige Vereniging van Kerkvoogdijen in dienst als administratief medewerker en assistent-boekhouder. In 1974 werd hij administrateur en in 1982 chef de bureau. In 1990 volgde de benoeming tot eindredacteur van het maandblad De Kerkvoogdij, later Kerkbeheer.
Belder ging in mei 2008 met pre-pensioen. Hij bleef als projectleider in deeltijd werken bij de VKB. In mei 2010 nam hij bij het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd officieel afscheid.  De auteur werkt sindsdien als vrijwilliger voor de VKB en de kerk in het algemeen. Zo is hij projectmedewerker, eindredacteur van Kerkbeheer en ambtelijk secretaris van de Interkerkelijke Commissie Geldwerving (ICG) en van de Stichting Stormbrand.
Rook Belder schreef in 1995 samen met de journalist Evert Mathies het boek “In dienst van de kerk” over de geschiedenis van de VVK (1920-1995) en in 2005 het vervolg onder dezelfde titel over de volledige geschiedenis van de VVK (1920-2004).
In december 2009 voerde hij de eindredactie van de VKB-uitgave “Passie voor Kerken” en in januari 2010 van het Vademecum Kerkelijke Begraafplaatsen. Belder schreef de afgelopen jaren ook diverse boeken over de historie van jubilerende provinciale afdelingen van de Vereniging.