Oude verslagen classis blijken goudmijn

door Margreeth Ernens

MIDDELBURG  – Geschiedenis, en vooral wat er in mijn eigen omgeving allemaal is gebeurd, daar heb ik wat mee. En nu het project Metamorfoze, het nationale digitaliseringsprogramma voor het behoud van papieren erfgoed, de ‘Archieven Gedeputeerden Oost- en West-Indische zaken classes Amsterdam, Schieland en Walcheren 1620-1816’ heeft ontsloten, grijp ik meteen mijn kans. Lekker snuffelen in oude archieven, gewoon thuis achter mijn computer.

Het Zeeuws Archief presenteerde dit monnikenwerk donderdag 15 oktober 2020. Want dat moet het zijn geweest om alles te digitaliseren. Dit project bestaat voornamelijk uit series correspondentie uit en naar de overzeese gebieden, verslagen en notulen van de classicale archieven (1620-1816) die zich bevinden in het Zeeuws Archief (6 van de in totaal 12 meter is nu gedigitaliseerd), het Stadsarchief Amsterdam (6 meter) en het Stadsarchief Rotterdam (2 meter).

De classis en hun deputaten (afgevaardigden, in dit geval een soort afdeling buitenlandse zaken) fungeerden als centra in het internationaal handels-, maritiem- en religieus netwerk. De archieven geven inzicht in het leven in de overzeese gebieden over de hele wereld: Oost-Indië, Zuid- en West-Afrika, Brazilië en Noord-Amerika.

Leven van alledag

Brieven, egodocumenten en verslagen vanuit overzeese gebieden bereikten de Amsterdamse, Walcherse en Rotterdamse vergadertafels. Omgekeerd werden vanuit deze drie religieuze centra documenten opgesteld ter verzending aan West- en Oost-Indië, en overige overzeese gebieden. Het materiaal biedt een schat aan informatie. Onder andere over gezondheid en ziekte, over opleidingen van predikanten, over verspreiding van religieuze en maritieme literatuur, de relatie tussen kerk en staat en over handelsposten en werkgelegenheid. De nu ontsloten archiefstukken gaan over gouverneurs van overzeese gebieden, bestuurders van de VOC, de WIC en de admiraliteitscolleges. Ze beschrijven ook de ‘gewone mensen’: scheepsbemanning, kapiteins, passagiers, ziekentroosters, vrouwen, kinderen, predikanten en leden van religieuze gemeenschappen (zowel op zee als overzee). Kortom, het leven van alledag komt in de stukken voorbij.

Goudmijn

Initiatienemer dr Leon van den Broeke (geboren in Kruiningen) ging tijdens de presentatie in op ‘God, geld en de golven’. Van den Broeke is universitair hoofddocent Religie, Recht en Samenleving/ Kerkrecht aan de Vrije Universiteit Amsterdam en universitair hoofddocent Kerkrecht aan de Theologische Universiteit Amsterdam. Van 1999 tot 2009 stond hij als predikant in Biggekerke/Meliskerke. ,,God, geld en de golven waren in de Republiek der Zeven Vereenigde Nederlanden nauw verweven. De VOC, de WIC en de Admiraliteitscolleges werkten samen voor de uitbreiding van handel en geloof met een aantal regionale kerkvergaderingen (classes) en hun deputaten. Deze archieven vormen een goudmijn, omdat ze informatie onthullen over de religieuze en economische exploratie van de wereld, de geopolitieke situatie, migratiestromen, etnografie, taal- en boekwetenschap, en het dagelijks leven op en over zee.’’ 

Rol van kerk en overheid

Prof dr. George Harinck, hoogleraar geschiedenis aan de Theologische Universiteit Kampen en de Vrije Universiteit Amsterdam gaf een lezing over Kerk, staat (en natie) overzee. ,,De emigratie vanuit Nederland in de negentiende eeuw betrof voor een relatief groot deel orthodoxe protestanten, en het reisdoel was niet langer zozeer de koloniën of handelsposten, maar de Verenigde Staten. De reden om de zeeën over te steken was niet langer dominante handel, maar een verlangen naar meer vrijheid en voorspoed. De rol van zowel de kerk als de overheid bij deze migratie was, vergeleken bij de tijd van de Republiek, anders.’’

Lokale geschiedenis

Drs. Ilja Mostert, informatiebeheerder van het Zeeuws Archief, behandelde de ‘Classis in de klei’. ,,De archieven van de Classes Amsterdam, Schieland en Walcheren bieden informatie over het reilen en zeilen in de overzeese gebieden in de 17e en 18e eeuw. Met de oplevering van het project is ook een mogelijkheid ontstaan om de lokale geschiedenis nader te onderzoeken. In de classicale vergaderingen werden tal van onderwerpen besproken. Van collectes voor de bouw van een verwoeste kerk tot aan feestjes die totaal uit hand liepen.‘’

Zoeken

Nieuwsgierig ga ik naar de website van het Zeeuws Archief. Voor dit artikel kreeg ik van hen deze link (en wat aanwijzingen) naar het archief van de Nederlandse Hervormde Kerk, Classis Walcheren/Classis Middelburg, periode 1574-1983. Ik ben er blij mee, want anders was het een hele zoektocht geworden. De link is natuurlijk de korte weg, normaal ga je via Archieven&Collecties naar Onderzoek-het-zelf en dan vul je in het zoekvenster bijvoorbeeld Classis Walcheren in.

Onder ‘Inleiding’ vind ik een schat aan informatie over bijvoorbeeld de opkomst van het Calvinisme, de instellingen, wijzigingen en kerken die tot de classis behoren, de taken van de classis en de geschiedenis van de Walcherse archieven van de classis.

Zo valt er bijvoorbeeld te lezen: Opdat in geval van vertrek of overlijden de vacante predikantsplaatsen goed zouden worden bediend, was het territorium der classis onderverdeeld in ringen of kreitsen. (dit gaat over het begin van de 18^e eeuw).

De in 2018 ingestelde Ringen van de classis bestonden dus ook al eeuwen geleden!

Het kopje ‘Inventaris’ brengt me waar ik wil zijn: de beloofde meters digitale archiefstukken. De stukken die ik op mijn computer kan zien zijn te herkennen aan een donkergrijs blokje (of rondje) links van de tekst. Het archief van de classis Walcheren blijkt te zijn onderverdeeld in 1.1 en 1.2. Die laatste, 1.2, bestaat uit 13 stukken waarvan een deel online te bekijken is (als er dus een grijs blokje voor staat). De handschriften zijn soms moeilijk leesbaar, maar met wat geduld kom je een heel eind. En zo kun je op een druilerige dag via je computer zomaar uren in het Zeeuws Archief doorbrengen om de wereld van vroeger onder ogen te krijgen.

Foto’s Zeeuws Archief