door Margreeth Ernens

MIDDELBURG – De Joods-orthodoxe gemeente Zeeland is springlevend en dat uit zich op diverse manieren: er is onverwachte aanwas van leden én de gemeente waagde een sprong in het diepe met de aanschaf van een nieuwe Thorarol.

De in 1705 ingewijde synagoge in Middelburg werd in 1944 verwoest. Tegen alle verwachtingen in volgden in de jaren negentig herbouw en opnieuw inwijding. Er ontstond een kleine, maar actieve Joodse gemeenschap, die wekelijks en op Joodse feestdagen diensten houdt.

Luuc Smit steekt de kaarsen aan tijdens een dienst in de sjoel van Middelburg. foto’s Luuc Smit

Luuc Smit (61) uit Middelburg is chazan van de synagoge (sjoel) in Middelburg. Een chazan is zijdelings te vergelijken met een cantor, met dat verschil dat Luuc de hele dienst in de sjoel leidt. Dat gebeurt op vrijdagen en zaterdagen, waarbij hij de hele dienst (voor)zingt. Hij geeft het tempo aan van de gebeden uit de ‘sidoer’ (het gebedenboek inclusief Psalmen in het Hebreeuws) en de gemeente sluit aan. Iedereen zingt de gebeden uit de sidoer hardop, en in een eigen tempo.

Al die gebeden zijn in het Hebreeuws, niet een taal die we dagelijks in Nederland gebruiken, maar, zegt Luuc daarover: ,,Ik geef momenteel lessen in Hebreeuws en achtergronden van het Jodendom aan een 13-jarige jongen die volgend jaar zijn Bar Mitswa* zal doen. Daar hebben drie volwassenen zich bij aangesloten, om die dingen ook onder de knie te krijgen. Dat zingen in het Hebreeuws is niet zo moeilijk als je er les in hebt gehad en het bent blijven doen.’’

Luuc is geboren en getogen in Alblasserdam. In het dagelijks leven is hij docent Hulpverlening in Trauma en Verliesverwerking aan de Hogeschool Zeeland en voert hij een eigen praktijk voor haptonomie. Daarnaast geeft hij lezingen over het Jodendom. Zijn vader was gereformeerd, zijn moeder Joods. Zij moest in de oorlog onderduiken om in leven te blijven. Luuc had niet zoveel met de gereformeerde kerk, en als jongvolwassene kwam hij in contact met ds Wuister uit Schiedam. ,,Zijn lessen sloten aan bij het Jodendom, ik heb daar toen bewust voor gekozen.’’ Zijn broer Harry is predikant van de Protestantse gemeente Schouwen aan Zee in Haamstede, zijn broer Sijbrand is ook aangesloten bij de Joodse gemeenschap.

Koosjer huishouding

Luucs vrouw Ida is niet van Joodse komaf, maar het echtpaar voert samen een ‘koosjer huishouding’. Dat betekent dat op de sjabbat, zaterdag, de telefoon uit gaat en er geen computer of televisie wordt aangezet.

,,Vooral in coronatijd is het dus heel bijzonder dat we nieuwe leden krijgen. Eigenlijk hebben we het nog nooit zo druk gehad. We hadden geen online diensten tijdens de lockdown omdat we dus geen computers en dergelijke gebruiken op de sjabbat en toen stopte eigenlijk alles. Maar er komen mensen vanuit de Randstad in Zeeland wonen, en die sluiten zich dan bij onze gemeenschap aan. Dat gaat om pensionado’s, maar ook bijvoorbeeld om een gezin uit Rotterdam. Ze komen vanuit allerlei richtingen dus.’’ In totaal telt de joodse gemeente nu 30 leden en vijftig leden die aangesloten zijn. (zowel Joods als niet-Joods).

Enorme uitgave

Het lezen van de Thorarol gebeurt met een ‘jat’.

De Joodse gemeenschap deed een poosje terug een enorme uitgave om de aanschaf van een nieuwe Thorarol te bekostigen. Dat was nodig omdat de oude Thorarol van de synagoge in Middelburg dringend aan vervanging toe was door jarenlang intensief gebruik. De rol wordt bewaard in een heilige ark in de synagoge, maar het verval sloop toch langzaam maar zeker binnen. Hoewel een Thorarol niet mag worden aangeraakt en de lezer daarom een leeswijzer (een ‘handje’ of ‘jat’) gebruikt, verweert het perkament na verloop van jaren, de inkt vervaagt en de letters laten los. ,,Als er een letter mankeert in de Thora, mogen we die Thora niet meer gebruikten. Soms kan er nog wel  wat worden hersteld, maar de onze is echt heel oud, het is niet meer de moeite en het geld waard.’’ De (tweede) Thorarol in Middelburg die nog wel goed is, is heel groot en zwaar ,,en daar sjouwen we ons een ongeluk aan, en de meesten van ons zijn al wat ouder.’’

Daarom werd aan een ‘sofeer’ de opdracht gegeven om een kleinere Thorarol met de hand te schrijven op perkament. Dat proces nam ongeveer een jaar in beslag, want de rol is ook minutieus op fouten gecontroleerd. ,,Dat maakt een Thorarol zo duur, je betaalt een jaarsalaris en het perkament natuurlijk.’’ De kosten kwamen uit op een halve ton. Inmiddels is ongeveer 15.000 euro bijeengesprokkeld, maar door coronamaatregelen zijn veel fondsenwervende activiteiten afgeblazen. ,,We hebben als Joodse gemeente alles voorgeschoten, want we wilden geen lening afsluiten, maar de bodem van de geldkist is echt bereikt. We moeten dringend onze reserves aanvullen en hopen dan ook op donaties om die 35.000 euro bij elkaar te krijgen. ’’

Gift voor een gift

Luucs broer Sijbrand heeft een kunstwerk (certificaat) gemaakt, dat donateurs krijgen als ze 25 euro geven. U kunt dit ontvangen door te mailen naar info@joodszeeland.nl, waarin u kenbaar maakt een of meerdere certificaten te willen ontvangen met vermelding van uw naam en adres, en door minimaal € 25 per certificaat te storten op rekeningnummer: NL46 ABNA 0510333125  ten name van de Joodse gemeente Zeeland, onder vermelding van ‘certificaat’.

Begraven

De oude Thorarol zal in een speciale hoek op de Joodse begraafplaats worden begraven. ,,Heilige teksten mogen we niet weggooien of verbranden. Daarom wordt zo’n rol begraven. Perkament vergaat gewoon.’’

De plannen om de nieuwe Thorarol feestelijk de synagoge binnen te dragen werden al twee keer verijdeld door corona. Men hoopt nu dat in het voorjaar van 2022 bij het 27-jarig jubileum van de synagoge het plechtig binnenbrengen van de nieuwe Thorarol alsnog kan doorgaan met een grote happening.

* Bar Mitswa: Op zijn dertiende wordt een Joodse jongen bar mitswa, wat Hebreeuws is voor `zoon van het gebod`. Vanaf dan is hij religieus gezien volwassen, met alle rechten en plichten die daarbij horen. De vrouwelijke variant is Bat Mitswa, ‘dochter van het gebod’.