Kardinaal Eijk: ,,Geen eucharistieviering? Dan kerk sluiten!”

door Peter Vrancken *

VLISSINGEN – Aartsbisschop Eijk heeft alle parochies binnen het aartsbisdom de pastorale brief bij het jaar van de eucharistie toegezonden. De inhoud ervan wekte zowel bij priesters, pastoraal werk(st)ers, parochiebestuurders, vrijwilligers en last but not least ook parochianen niet alleen opperste verbazing, maar vooral ook erg veel woede.

Kardinaal Eijk. foto Aartsbisdom Utrecht

De brief telt maar liefst 55 pagina’s, is een uitvloeisel van het Jaar van de eucharistie’ en gebaseerd op de Liturgische handreiking Zondagsviering bij afwezigheid van een priester’, die de Nationale Raad voor Liturgie eind 2018 heeft uitgebracht.
Citaat: ,,Deze handreiking leent zich uitstekend om de verhouding tussen het aantal Eucharistievieringen en het aantal Woord- en Communievieringen eens kritisch te benaderen.’’

We citeren uit de pastorale brief van kardinaal Eijk: ,,de Woord- en Communieviering in haar huidige vorm kan in parochiekerken de Eucharistieviering niet blijvend vervangen. In de Woord- en Communieviering wordt weliswaar uit de Schrift gelezen en kan men de Heer ontmoeten en zich met Hem verenigen door de vrucht van de Eucharistie-viering te ontvangen, maar ontmoet men niet de Heer in de tegenwoordigstelling van zijn lijden, kruisdood en verrijzenis in de viering van dit sacrament, dat wil zeggen in de viering van het paasmysterie. Sinds de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw zijn in vrijwel alle parochies van ons aartsbisdom de Woord- en Communievieringen een steeds groter onderdeel van het liturgisch aanbod geworden. De uitzondering is op veel plaatsen regel geworden; dat wat bedoeld was en is als een oplossing voor een noodsituatie (als een priester onverwacht uitvalt), is tot één van de vaste, ruim van te voren ingeplande, varianten van vieren geworden. Veel gelovigen kennen daardoor niet of nauwelijks meer het hiervoor genoemde wezenlijke onderscheid tussen een Eucharistieviering en een Woord- en Communieviering.’’

Woord- en communieviering is een noodoplossing

Eind 2018 heeft de Nationale Raad voor Liturgie de Liturgische handreiking Zondagsviering bij afwezigheid van een priester uitgebracht. ,,Deze handreiking voorziet in de mogelijkheid van een Woord- en Communieviering, maar dan in de vorm van een noodoplossing, wanneer voor een geplande Eucharistieviering door onvoorziene omstandigheden plotseling geen priester beschikbaar blijkt te zijn, zoals boven geschetst.

Dan kan volgens de eerder genoemde handreiking een Woord- en Communieviering plaatsvinden, maar volgens een korte ritus, niet in de vorm waarin die in de meeste van de parochies voorkomt en waar de tijdsduur van een Woord- en Communieviering die van een Eucharistieviering benadert.

Consultatie

Over de implementatie van de Liturgische handreiking Zondagsviering bij afwezigheid van een priester in het aartsbisdom zullen eerst het Metropolitaan Kapittel en de Priesterraad worden geconsulteerd. Deze implementatie zal in het aartsbisdom geleidelijk plaatsvinden. Overigens zien we een spontane ontwikkeling waardoor de richtlijnen voor de Woord- en Communievieringen uit de Liturgische handreiking als het ware al vanzelf geïmplementeerd worden. Want het aantal Woord- en Communie-vieringen is in de laatste jaren sterk aan het dalen doordat veel kerken gesloten zijn, waardoor er minder behoefte aan is’’….

Uit dit citaat blijkt, dat er nog overleg zal plaatsvinden. Tegelijkertijd wordt gesteld, dat de implementatie geleidelijk zal plaatsvinden. Met andere woorden: het besluit is genomen, het overleg kent, ook hier, een zogenoemde ‘top-down-werkwijze’.

Merkwaardig

Dat is een merkwaardige gedachte. Kardinaal Eijk liep voorop met kerksluitingen. Met name financiële aspecten en de terugloop in kerkgangers speelden daarbij een rol. Niet een afname van het aantal Woord- en Communievieringen. Dat laatste ontstond eerst, na de kerksluitingen. En was het niet kardinaal Eijk die voorspelde, dat er in zijn bisdom nog slechts twintig kerken open zouden blijven?

We citeren weer uit de pastorale brief. ,,Voor het sluiten van kerkgebouwen zijn er financiële criteria. De parochie moet de kosten voor het onderhoud en eventuele restauratie van kerkgebouwen structureel kunnen opbrengen. Daarnaast zijn er pastoraal-liturgische criteria voor de sluiting van kerkgebouwen: het geringe aantal kerkgangers, het gebrek aan vrijwilligers of hun hoge leeftijd waardoor valt te voorzien dat zij niet al te lang meer actief kunnen zijn. Onder deze pastoraal-liturgische criteria valt ook de frequentie waarmee in een kerk Eucharistie kan worden gevierd. Wanneer deze frequentie heel laag is, kan dat ook een reden zijn om kerksluiting te overwegen. Hierbij moet ook de zondagsplicht worden verdisconteerd, die in het eerste hoofdstuk al is genoemd: elke katholiek is in principe verplicht en moet ook in de gelegenheid worden gesteld om op zondagen en op andere verplichte feestdagen deel te nemen aan de Eucharistieviering, de oorsprong en het hoogtepunt van het christelijk leven. Bovendien heeft een groeiend aantal pastoraal werk(st)ers het verlangen zich in de parochies te wijden aan catechese, diaconie en opbouwwerk, in plaats van voor te gaan in liturgische vieringen.’’

Vooral de laatste regel van bovenstaand citaat is bij veel pastoraal werk(st)ers in het aartsbisdom als een donderslag bij heldere hemel binnen gekomen. Waar de aartsbisschop die stelling op baseert is de grote vraag.

Geen eucharistieviering? ,,Dan naar kerk waar dat wel zo is’’

Het streven moet zijn om parochianen zoveel mogelijk te laten deelnemen aan Eucharistievieringen. Wanneer in een kerk op een zondag geen Eucharistie kan worden gevierd, dan kan dat een reden zijn om die kerk op de desbetreffende zondag te sluiten en de leden van de desbetreffende geloofsgemeenschap ertoe te bewegen naar een andere kerk in de buurt te gaan waar wel Eucharistie wordt gevierd.
Het is dan zaak de leden van de werkgroep of koren en andere vrijwilligers van de geloofsgemeenschap waarvan de kerk die zondag gesloten is, een actieve rol te geven als misdienaar/acoliet en lector of anderszins in de Eucharistieviering die in de naburige kerk zal plaatsvinden.’’ Wat ontbreekt aan de pastorale brief is een definitie van het woordje buurt.

Vertaalslag naar midden-Zeeland

Het werkgebied Boven de Schelde telt momenteel 10 parochiekernen. Binnen de H. Maria Parochie Walcheren zijn dat: Middelburg (de H.H. Petrus- en Pauluskerk, de Willibrordkapel in Domburg en Zorgcentrum Willibrord) en Vlissingen (Onze Lieve Vrouwekerk en Zorgcentrum Ter Reede).

De H. Pater Damiaanparochie telt 8 parochiekernen: Goes, H. Maria Magdalena, ‘s-Heerenhoek, H. Willibrordus, Heinkenszand, H. Blasius, Kwadendamme, H. Bonifacius, Lewedorp, H. Eligius, Oost-Zuid-Beveland, O.L.V. Onbevlekt Ontvangen, Ovezande, O.L.V. Hemelvaart, Schouwen-Duiveland, H. Willibrordus, Zierikzee.

Een voorbeeld uitgewerkt

Wanneer er op een zekere zondag geen eucharistieviering binnen het werkgebied van de H. Maria Parochie Walcheren is, zal een parochiaan uit, bijvoorbeeld, Vlissingen, op zoek moeten naar een eucharistieviering die in een van de parochiekernen van de H. Pater Damiaanparochie wordt gehouden. Dat is immers de dichtstbijzijnde buurtkerk. Tja, veel parochianen beschikken vanwege de hoge leeftijd niet meer over eigen vervoer en openbaar vervoer op zondag is er niet of nauwelijks….

Reacties ‘Boven de Schelde’

We legden de uitspraak ,, een groeiend aantal pastoraal werk(st)ers heeft het verlangen zich in de parochies te wijden aan catechese, diaconie en opbouwwerk, in plaats van voor te gaan in liturgische vieringen’’ voor aan de 3 pastoraal werksters die werkzaam zijn in het werkgebied Boven de Schelde.
Pastoraal werkster Ria Mangnus noemde de uitspraak ‘prikkelend’. En Wiel Hacking was, namens zijn beide collega’s, glashelder in zijn reactie: ,,de pastoraal werk(st)ers in het Samenwerkingsgebied Boven de Schelde herkennen zich niet in dit verlangen.’’

Deze reacties stemmen, in ieder geval qua strekking, geheel overeen met de commentaren die we optekenden bij een aantal pastoraal werkenden elders in het land. Resteert de vraag, of die ‘prikkelende’ uitspraak gebaseerd is op enig onderzoek. Of wordt er eigenlijk alleen maar een proefballon opgelaten, waarvan de uitkomst al vaststaat?

Peter Vrancken is eindredacteur van de nieuwsbrief van de Heilige Mariaparochie Walcheren.